Historia ks. Karola Przyborowskiego – na nowo napisana, cz. 2

Badając zachowane m.in w Szczepanowie dokumenty kościelne można odczarować kilka mitów, które siłą jedynego pisemnego źródła przez lata zrosły z wyobrażeniem ks. Karola Przyborowskiego i towarzyszą nam do dziś. Spróbujmy uchwycić jego historię w sposób najprostszy z możliwych, choć zarazem dla wychowanej w kulcie ks. Przyborowskiego jego rodziny być może najtrudniejszy: naturalistycznie i w zgodzie z naszą wiedzą o epoce, miejscu i zwyczajach, w których żył.

Przebijamy się przez mierzwę dat, obracamy lustro historii…czeka nas pierwsza niespodzianka: dokumenty rzetelnie milczą o Karolu Przyborowskim. Co więcej – nie znajdziemy w Przyborowie do lat 70-tych XIXw. wzmianki o rodzinie Przyborowskich. Stawiamy więc znak zapytania pod opowieścią p. Julii Mądrzak o od wieków osiadłej w Przyborowie familii ziemian, z bogatym dworkiem, służbą, dziadkiem Karola, który brał udział w powstaniu styczniowym…

Ale gdyby choć na chwilę zaufać tym wyblakłym dokumentom, moglibyśmy np. zobaczyć…
jak 4 listopada 1844 roku pod numerem 9 w Przyborowie rodzi się mały Karol. Ale nie Przyborowski. Nazwisko Przyborowski jeszcze w Przyborowie nie istnieje. Prawdziwe nazwisko Karola to – Pluskwa.

(fot. Ł. Ragan – nie w pałacu ani we dworku, ale w tego typu skromnym przyborowskim domu urodził się ks. Karol Przyborowski)

Rodzice Karola to – zgodnie z relacją p. Julii Mądrzak – Jan i Marianna z domu Sznajder (nazwisko różnie pisane, od zupełniej spolszczonej wersji, którą ja stosuję, po pół-spolszczoną (Schnajder) i zupełnie-z-niemiecka-brzmiącą (Schneider)). Przy czym oczywiście – Jan Pluskwa, nie Przyborowski.  Jan Pluskwa urodził się także w Przyborowie. Oczywiście pod numerem domu 9 – a więc to rodzinny dom Pluskwów. W 1835 roku (18 listopada) w Szczepanowie poślubia Mariannę. On ma lat 20, ona 17. Przy czym: nie sprowadza jej wcale z Wiednia, gdzie wg. Juli Mądrzak wyjechał do wojskowej służby – rodzinna Sznajder od wielu pokoleń mieszka już w Przyborowie, więc nie trzeba po Mariannę nigdzie wyjeżdżać. Karol rodzi się dopiero w 1844 roku jako ich pierworodny, więc z kolei opowieść o długim oczekiwaniu Jana i Marianny na pierwsze dziecko i związane z nim śluby, że pierworodny zostanie przeznaczony do służby Bogu, może mieć podstawy w rzeczywistości.

A gdy cofniemy się jeszcze dalej?
Jan urodził się 10.06.1816. Jego rodzice to Marcin Pluskwa (ur. 1778) i Łucja z domu Glonek          (ur. 1789). Więc znamy już dziadka Karola – to Marcin. Czy mógł brać udział w Powstaniu Styczniowym (1863-1864), jak wspomina o tym „Historia rodziny Przyborowskich”? Byłoby to trudne biorąc pod uwagę fakt, że zmarł w 1820 roku. Nawet Jan Pluskwa – ojciec Karola, nie „załapał się” na wybuch Powstania – zmarł w 1862 roku.
(fot. Ł. Ragan – dworek Łasińskich w Przyborowie, stan obecny)

Tyle suche-fakty. A gdyby jeszcze wyszarpnąć z niepewnych już danych kilka – zgodnych przecież z prawdopodobieństwem – ćwierć-faktów? Np. takich, jak ten, że 27 czerwca 1785 roku w Przyborowie pod numerem 9 właśnie zmarł Wojciech Pluskwa. Zmarł w wieku 42 lat. Czyż nie mógłby to więc być ojciec Marcina Pluskwy, a pradziadek Karola? Albo ten: całkiem możliwe jest, że tak naprawdę rodzina Pluskwa wywodzi się nie z Przyborowa, lecz z pobliskich Mokrzysk. Tam to nazwisko występuje o wiele liczniej. Do dziś. Do Przyborowa mogła natomiast przenieść się tylko jedna linia Pluskwów – może te przenosiny miały już miejsce za czasów Wojciecha Pluskwy? Może to on właśnie opuścił rodzinne Mokrzyska by osiedlić się w Przyborowie pod numerem 9?

Wyciąg z kościelnego Elenchusa, pod numerem 13 wspomnienie o śmierci ks. Karola Przyborowskiego.

Ten dom nr 9 w Przyborowie, to – jak się domyślamy – niekoniecznie szlachecki dworek, od którego wzięła nazwę cała wieś, w który chciała wierzyć p. Julia Mądrzak. To raczej jedna z tych biednych, małych chat, licznie stojących bokiem do drogi, jakich wiele do dziś zachowało się w Przyborowie.         W Przyborowie owszem, znajduje się dworek ziemiański, ale raczej nie ma nic wspólnego z historią Karola. Wiele wskazuje na to, że jego budowniczym był Jakub Łasiński, choć pojawiają się też opinie, że w 1843 roku nabył i rozbudował jedynie dwór już wcześniej istniejący. Nie był więc Karol Pluskwa synem właściciela ziemskiego majątku, wręcz przeciwnie, nazwisko raczej nie przydawało rodzinie splendoru i wskazywałoby na zasadniczo plebejskie pochodzenie. Może to też była przyczyna, by wymyślić sobie nazwisko nowe? Takie, które przyda więcej szacunku młodemu proboszczowi? Ale i takie, które podkreśli związek Karola z ziemią ojców i dziadków? I takie też – tego już Karol nie mógł wiedzieć – które u potomnych zrośnie się z nim nierozłącznie, dodając wyobrażenie o szlacheckim pochodzeniu?

Możemy tylko domniemywać genezy tej decyzji. Może taka właśnie była przyczyna tego starego-nowego nazwiska, tego sztucznego tworu, którym młody kleryk postanowił zasłonić brzmienie nazwisk swoich praojców? A za nim – cała rodzina, tak dalece, że ściągnięte przez ks. Karola na Kresy rodzeństwo przyjeżdża do Mariahilf już jako Przyborowscy. Kiedy dokonała się ta zmiana? Nie wiemy.
Może podczas pobytu w seminarium? Może wcześniej? W każdym razie: gdy 25 lipca 1871 roku w Katedrze Lwowskiej Karol przyjmuje święcenia kapłańskie z rąk Arcybiskupa Franciszka Ksawerego Wierzchleyskiego, jest już Karolem Przyborowskim.

Ks. Karol Pluskwa-Przyborowski przez historię zapamiętany został jako założyciel dwóch polskich kolonii na Pokuciu: wsi Św. Józef i Św. Stanisław. Niektórzy uważają go też za architekta i budowniczego kościoła w Św. Józefie. Nie podzielam tego entuzjazmu. Brak informacji, gdzie Karol miałby się nauczyć sztuki architektonicznej. I choć ks. Karol do dziś otoczony jest we czcią przez we wspomnieniach żyjących jeszcze mieszkańców Św. Józefa, i zapewne na zawsze pozostanie w ich pamięci jako najważniejszy kapłan w historii wioski, to być może na odkrycie czeka jeszcze fakt nowy: że on tak naprawdę nigdy nawet nie mieszkał w Św. Józefie. Nie zdążył. Po objęciu niemieckiej parafii w Mariahilf (przedmieścia Kołomyi), widząc, jak wszędzie wokół kwitnie osadnictwo niemieckie i rusińskie, postanowił wzmocnić element polski osadnikami z Galicji.

Stąd zorganizowanie wykupu gruntów po majątku ziemskim Ernesta Brossmana na terenie Majdanu Granicznego, stąd pierwsza fala emigracji galicyjskich chłopów (ok roku 1899-1900) zasiedlających nowo wykupione tereny, stąd starania o wybudowanie świątyni i utworzenie odrębnej parafii. Bo do tej pory całością organizacyjnych prac ks. Karol kierował z Mariahilf. Pobliskie wioski, jak Tłumaczyk, Rakowczyk, Słobódka Leśna, Majdan Graniczny – do wszystkich dojeżdżał konno z Kołomyi, wszystkiego doglądał z  Mariahilf. Tam mieszkał, żył, pracował…i zmarł. 13 grudnia 1907 roku. Tam też – choć nikt nie wie dokładnie gdzie – jest pochowany. Podobno nie życzył sobie jakiegokolwiek pomnika ani nagrobka. Chciał pozostać bezimienny w swojej macierzystej parafii. Nie wiemy więc, gdzie dokładnie jest pochowany, ale wszystko wskazuje na to, że nie na cmentarzu w Św. Józefie (gdzie do tej pory był lokalizowany jego grób), lecz w Mariahilf, przy kościele, być może rzeczywiście bez żadnego nagrobka. W  każdym razie jeśli nawet jakikolwiek był, nie doczekał do naszych czasów. Historia zatarła wszelki po nim ślad, podobnie jak po kościele w Mariahilf, na miejscu którego stoi dziś jedynie niewielka kapliczka.

(fot. Ł. Ragan – kapliczka na miejscu kościoła w Mariahilf-Kołomyja)

Ks. Karol doczekał więc nawet ani ukończenia budowy kościoła w Św. Józefie, ani nawet…zasiedlenia wsi Św. Stanisław. Bo pierwsi osadnicy na tereny Św. Stanisława przybyli ok. 10 lat po zasiedleniu Św. Józefa – czyli w latach 1909-1910. I przeważnie na początku byli to krewni oraz młodsze pokolenie rodzin ze Św. Józefa, czasem nawet rodziny pierwotnie osiedlone w Św. Józefie przenosiły się do Św. Stanisława. Ks. Karol nie chciał upamiętnienia w postaci pomnika, ale chyba nie miałby nic przeciwko, by pamiętać o jego zasługach. I by tę pamięć upamiętnić. Np tak…(–> zaproszenie do kolejnego wpisu na blogu 🙂

Na koniec mała-wielka niespodzianka: zachowała się jedna fotografia ks. Karola Pluskwy-Przyborowskiego. Julia Mądrzak, bratanica księdza, podarowała ją ks. prałatowi Edmundowi Cisakowi, urodzonemu w Gwoźdźcu także krewnemu Przyborowskich (siostra ks. Karola – Marianna Franczak, to babcia ks. Edmunda). Zdjęcie zostało w rodzinie i szczęśliwie dotrwało do naszych czasów – dziś po raz pierwszy zostaje opublikowane i w końcu wszyscy związani rodzinnie, emocjonalnie i sentymentalnie ze Św. Józefem mogą zobaczyć jak wyglądał jego założyciel.